حقوق کیفری و جرم شناسی

گرایش حقوق جزا و جرم‌شناسی شاخه ای از حقوق عمومی است و دارای اصول و قواعد كلی ناظر بر جنبه‌های ماهوی و شكلی مستقل از هم است که با تمامِ ابعاد زندگی فردی و اجتماعی شهروندان ارتباطِ تنگاتنگ دارد. این رشته خود شاخه های مختلف علوم جنایی از جمله علوم جنایی حقوقی، علوم جنایی تجربی، سیاست جنایی و فلسفه کیفری را در بر می گیرد. تحول روزافزون در سبک زندگی بشری، اصول و مبانی جرم انگاری و تعیین ضمانت اجراهای کیفری باعث شده تا این رشته، به یکی از پرشتاب ترین گرایش‌های در حال تحول در رشته حقوق تبدیل شود. گسترش علوم جنایی تجربی (از جمله علوم جرم‌یابی ، جرم‌شناسی وكیفر‌شناسی و جامعه شناسی عدالت کیفری ) نشانگر تخصصی شدن حقوق جزا است كه بی‌تردید مرتبط با تحولات حاكم بر جامعه ، صنعت ، اقتصاد و ... است. با این حال آن چه در میان گونه‌های متنوع علوم‌جنایی اهمیت ویژه دارد حقوق جزا در مفهوم خاص خود و علم جرم شناسی است.

علوم جنایی حقوقی به دو بخش عمده حقوق جزای ماهوی و شكلی تقسیم می‌شود. رشته‌های حقوق جزای عمومی و حقوق جزای اختصاصی زیر مجموعه‌ی حقوق جزای ماهوی‌اند. حقوق جزای عمومی علمی است كه به مطالعه‌ی قواعد كلی و مشترك جرایم و مجازات‌ها می پردازد و حقوق جزای اختصاصی شعبه‌ای از حقوق جزای ماهوی است که تمرکز آن بر مطالعه‌ی جرایم به طور خاص و شرایط اختصاصی حاكم بر آن‌ها و مجازات‌هایی كه ممكن است مورد حكم واقع شوند، است.

حقوق جزای شكلی (آیین دادرسی كیفری) : آیین دادرسی كیفری كه در فاصله‌ی بین وقوع جرم و صدور حكم اهمیت می‌یابد مجموعه قوانین و مقرراتی است كه برای كشف جرم ، ‌تعقیب متهمان و تحقیق از آنان ، تعیین مراجع صلاحیت‌دار ، ‌شیوه‌های اعتراض به آراء و نیز بیان تكالیف مسوولان قضایی و انتظامی در طول رسیدگی به دعوای كیفری و اجرای احكام از یك سو و حقوق آزادی‌های متهمان از سوی دیگر ، ‌وضع و تدوین شده است.

ضرورت و اهمیت رشته

نیاز روزافزون دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی به نیروهای مجرب و آشنا به مباحث حقوق کیفری و جرم شناسی و نیز ضرورت تقویت دانش فنی حقوق‌دانانی که در مسند قضاوت یا مشاوره در دستگاه‌های اجرایی کشور با مسائل علمی و مقررات و ضوابط قانونی در ارتباط اند، اهمیت این گرایش حقوق را به خوبی آشکار می‌سازد. گسترش آموزش حقوق کیفری با توجه به نیازهای کشور، تغییرات مبنایی در مقررات کیفری با توجه به اصل چهارم قانون اساسی و اهداف برنامه‌های توسعه فرهنگی از مهم‌ترین محورهای اصلی برنامه این دوره است. با گذشت چندين دهه از تشكيل نظام کیفری رسمی در ايران، بايد پذيرفت كيفيت و كميت دانش و اطلاعات موجود در كشور براي مديريت علمي و روز آمد اين نهادها در قرن بيست و يكم كافي نيست، قوانین و مقررات کیفری متناسب با تحولات حوزه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ایران روزآمد نشده اند، بخشی از مأموريت‌هاي اجرايي و تخصصي نهادهای عدالت کیفری بر مبناي تجربيات شخصي و بدون در نظر گرفتن داده های علمی و نتایج پژوهش های تجربی و حقوقی انجام مي شود. به دليل طراحي، اجرا و ارزيابي غير علمي تحولات حقوق کیفری، ميزان اثربخشي مداخله های کیفری که با هدف کنترل جرم انجام می شوند به طور دقيق مشخص نيست.
اهمیت گرایش حقوق جزا و جرم شناسی به عنوان يك رشته دانشگاهي و به عنوان كاربرد تجزيه و تحليل‌‌هاي علمي براي شناخت نهادهاي حقوق كيفري، فرآيندهاي كيفري، و سنجش ميزان اثر بخشي سياست‌ها و برنامه‌هاي عدالت كيفري را باید در پاسخ به این نیاز تحلیل کرد. بنيان‌هاي نظري و دانشگاهي اين رشته فرصت‌هاي مناسبي را براي كسب تخصص براي كاركنان نهادهاي عدالت كيفري اعم از پليس، واحدهاي خدمات اجتماعي، دادسراها، دادگاهها، واحدهاي اجراي احكام و مشاغل پيراحقوقي فراهم می آورد.

 

اهداف رشته

1) آشنايي با مباني نظري و فلسفي حقوق کیفری در ايران و پرسش‌هاي اساسي در زمينه نقش و وظايف نهادهاي عدالت كيفري و چگونگي تعامل ميان آنها
2) تربيت نيروي انساني متخصص براي اشتغال و فعاليت‌ در بخش های حقوقی وزارتخانه ها و سازمان های مرتبط با حقوق کیفری به ویژه پليس، دادسرا، دادگاه، زندان، اجراي احكام و...) و مدیریت نهادهای عدالت کیفری
3) آشنایی با روش های افزايش سطح كمي و كيفي ارايه خدمات حقوقی در حوزه عدالت كيفري و بهبود كيفيت دسترسي مردم (به ويژه اقشار آسيب‌پذير و محروم) به عدالت کیفری
4) افزايش مهارت و توانمندي مديران و كاركنان نهادهاي عدالت كيفري در زمينه شناسايي چالش‌ها و مشكلات اساسي عدالت كيفري و چگونگي رويارويي با اين چالش‌ها
5) تقويت نوآوري و ابتكار و روح تتبع و تحقيق در حقوقدانان کیفری و جرم شناسان در زمینه طراحی و ارایه الگوهاي ایر انی – اسلامی براي نظام کیفری
6) كسب مهارت در زمينه ارزيابي نتايج مداخله های حوزه عدالت كيفري و توليد دانش و اطلاعات مورد نياز در مورد ميزان اثر بخش هر يك از اين مداخله ها
7) آشنايي با خلاء‌ها و نارسائيهاي نظام آمار و اطلاعات جنایی و چگونگي پا‌يه‌گذاري زير ساخت‌هاي آماري و اطلاعاتي در نظام های حقوق کیفری.

حقوق جزا و تفاوتش با جرم شناسی

حقوق جزا، جزئی از حقوق عمومی است که گاهی از آن با سربرگ هایی چون حقوق کیفری یا حقوق جنایی نیز یاد می شود. همچنین حقوق جزا به بازبینی پشتیبانی های دولت از حقوق مردم و اهمیت های اجتماع می پردازد.

از آنجایی که قوانین جزایی مردم را به مراقبت حقوق و اهمیت ها وادار می کند، به آن حقوق ارزش ها نیز گفته می شود.

تفاوت حقوق جزا با جرم شناسی این است که نگاه حقوق جزا به گذشته است و به خطای ارتکابی توجه می کند؛ در حالیکه جرم شناسی، به مطالعه جنایت و دلایل و سازه های خطاکار می پردازد؛ چون درمان و تصحیح خطاکار وقتی تاثیر پذیر است که به مجرم توجه شود نه فقط به خطای ارتکابی شخص!

حقوق جزا به 2 قسمت ماهوی (حقوق جزای عمومی و اختصاصی) و شکلی (شرع قضاوت کیفری) تقسیم می شود.

وظیفه های یک جرم شناس چیست؟

وظیفه اساسی در این رشته، بازبینی تمامی دیدگاه های خلاف و کشف راه هایی جهت پیشگیری از کنش های خلاف کارانه و کسر انجام دوباره جرم است.

جرم شناسان آمار را گرد آوری کرده و سرمشق ها را مورد بررسی قرار می دهند. همچنین اقسام جنایت ها و هم جمعیت شناسی و موقعیت ها را وارسی می کنند. اساس کار در این زمینه، تحقیقات است که امکان دارد، این تحقیقات در یک مکان اداری یا منطقه ای عقیم باشد.

جرم شناس امکان دارد با تبهکاران هم صحبتی داشته باشد تا با نحوه اندیشه و تفکر آنها جهت انجام تبهکاری زیاد تر آشنا شود.

جرم شناس وظایف دیگری دارد چون:

جمع آوری اطلاعات آماری

اعمال نظرسنجی ها

انجام گفت و گو های پژوهشی

نوشتن مقاله ها و مقاله های پژوهشی

همیاری با کادر اجرای قانون و اصلاحات

بررسی رفتار تبهکارانه

جمع کردن راهکارهایی جهت کسر گناه ها

انواع جرم شناسی

جرم شناسی دارای بخش بندی های گوناگون می باشد و این بخش بندی ها از دیدگاه بعضی جرم شناس ها متغیر است.

جرم شناسی در یک بخش بندی همگانی، به 2 گروه جرم شناسی نظری و جرم شناسی کاربردی تقسیم می شود.

این 2 گروه دارای زیر مجموعه هایی است که در جدول زیر می توانید مشاهده کنید.

جرم شناسی کاربردی	جرم شناسی نظری
جرم شناسی بالینی	جرم شناسی نظری
جرم شناسی پیشگیری	جرم شناسی عمومی
–	جرم شناسی اختصاصی

هدف های جرم شناس

پیدا کردن دلایل جرم

مهار و کنترل جرم

جهت یافتن دلایل جرم، جرم شناس از علوم گوناگون مانند علم روانشناسی جهت شناسایی اثر گذاری خصوصیات روحی بشر و تمایل شخص به سمت انجام جرم استفاده می کند و رشته ای به اسم روان شناسی جنایی را می سازد.

همچنین از علم جغرافیا و اثر گذاری آن در ایجاد جرم کمک می گیرد و مکتبی را به اسم جغرافیای جنایی می سازد. به علاوهجرم شناس از علم زیست شناسی، علوم اقتصادی و سایر علوم جهت یافتن مسئله جرم کمک می گیرد.

متخصص این حوزه در این مسیر جهت نیل به این هدف یعنی کشف علل جرم، در استفاده از هیچ علمی خودداری نمی کند!

 

ویژگی های رشته جرم شناسی

رشته جرم شناسی محدود به قانون نیست و می تواند فراتر از آن حرکت کند.

علم جرم شناسی محدود به قلمرو مرزهای جغرافیایی هیچ کشوری نیست.

دارای جنبه انتقادی است. یعنی جرم شناسان طبق معمول به نظام جزایی حاکم بر یک کشور خوشبین نیستند و تلاش بر این دارند که با مطالعات میدانی در خصوص چرایی جرائم (دلایل ایجاد جرم) و نمایاندن راه حل هایی برای حل مسئله جرم، وضع حاضر حقوق جزا را به شیوه مطلوب تعویض دهند.

مهارت های مورد نیاز یک جرم شناس

افرادی که خواستار موفقیت در این رشته هستند، باید مهارت لازم آن رشته را داشته باشند.

مهارت های لازم برای یک جرم شناس، عبارتند از:

• مهارت تحقیق

کار ویژه جرم شناس در نگاه نخست کار پژوهشی و تحقیقاتی می باشد.

• اشتیاق به سیاست

جرم شناس قادر است بر سیاست همگانی تأثیر مثبت داشته باشد و به تدوین راهبرد های تازه جهت پیشگیری و مبارزه از بروز خلاف کمک کند.

• آشنایی با علم آمار

شما لازم است در ریاضیات، به ویژه در زمینه احتمال ها و آمار تسلط داشته و با اشخاص با مهارت در تشریح و تعریف اطلاعات آماری، جهت پیشروی کار، در ارتباط باشید.

• استعداد های سامان دهی والا

ضرورت دارد حجم بسیاری از اطلاعات را به درستی تنظیم کنید.

• استعداد های بین فردی و ارتباطی

جرم شناسی جز مشاغلی می باشد که نیاز به گفت و گو و ملاقات با سایر متخصص های دادگستری و خلافکاران دارد.

• مهارت های نوشتاری قوی

لازم است استعداد نوشتاری قدرتمندی داشته باشید؛ چون امکان دارد نیاز به نوشتن گزارش هایی داشته باشید که نتیجه های آنالیز و تفکیک اطلاعات شما را شرح دهد.

 

مشاغل مرتبط با گرایش جرم شناسی

با دریافت مدرک جرم شناسی، شما می توانید با ایجاد استعداد های عالی در خود مانند اندیشه انتقادی، تکثیر استعدادهای رسانشی و شناسایی توانایی دیگران و… می شوید.

این استعدادها شما را در جهت شناسایی نظام جرایم و عدالت و مشغول بودن در بین دامنه وسیعی از بخش ها آماده خواهند کرد.

برخی از مشاغل مربوطه با جرم شناسی، تحت عناوین زیر هستند:

• وکیل مدافع جنایی

• بازپرس جنایی

• دادستان جنایی

• جرم شناس

• استاد یا محقق جرم شناسی

• کارآگاه

• بازرس آتش نشانی

• روانشناس قانونی

• خبرنگار پژوهشی

• تحلیلگر پژوهشی

• بازرس امور داخلی

• مامور پلیس

• متخصص جلوگیری از ضرر

• تحلیلگر سیاست

• بازپرس شخصی

نقش و توانايي دانش آموختگان

الف- دانش آموختگان رشته "حقوق جزا و جرم شناسی"، پس از درك و فهم عميق نسبت اهداف و فلسفه حقوق کیفری و جرم شناسی مهارت و توانايي لازم را براي اشتغال به كار در هر يك از نهادهاي عدالت كيفري (پليس، دادسرا، دادگاههاي كيفري، زندان، اجراي احكام و...) و بخش هایی حقوقی وزارتخانه ها و سازمان های دولتی و بخش خصوصی خواهند داشت.
ب – دانش آموختگان اين رشته پس از فراگيري روش تحقيق و آشنايي عميق با كاربرد تحقيقات علمي در حوزه حقوق کیفری و جرم شناسی، مهارت لازم را در زمينه چگونگي انجام تحقیقات حقوقی و به كارگيري يافته‌هاي تحقيق در تدوین راهبردها، سیاست ها و برنامه های حوزه حقوق کیفری و جرم شناسی بدست خواهند آورد.
ج- دانش آموختگان پس از آشنایی با اصول و مبانی حقوق کیفری از توانایی لازم برای فهم و تفسیر قوانین کیفری و چگونگی اجرای عادلانه ان برخوردار خواهند شد.
ه- دانش‌آموختگان اين رشته با شناخت عميق نسبت به اصول و مباني جرم انگاری مهارت لازم را در زمينه تعیین محدود و قلمرو مداخله های کیفری و چگونگی ایجاد تعامل میان حمایت کیفری با دیگر حمایت های اجتماعي، ترميمي، درماني از شهروندان و بزه دیدگان را فرا خواهند گرفت.
و - دانش آموختگان اين رشته ضمن آگاهي از دست آوردهاي حقوق کیفری تطبيیقی در حوزه جرم انگاری و نظام ضمانت اجراهای کیفری مهارت و توانايي لازم براي بهره گیری از تجربه های دیگر نظام های حقوقی در مطالعه نظام کیفری داخلی را بدست خواهند آورد.

چهره های شناخته شده ایرانی در رشته حقوق کیفری و جرم شناسی

 

استاد علی آزمایش

                                                                                                                     

استاد علی آزمایش متولد 1322 خورشیدی استاد برجسته حقوق کیفری دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و فرزند شادروان سید جعفر آزمایش است. او دکترای دولتی حقوق جزا و جرم‌شناسی و همچنین دکترای دولتی جامعه‌شناسی را از دانشگاه مونپولیه فرانسه دریافت کرده و علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران از سال 1349 تا 1385 و بسیاری دیگر از دانشگاه‌های معتبر کشور، مدرس دانشگاه‌های معتبری در اروپا و به‌ویژه فرانسه نیز بوده است و سابقه همکاری‌های جدی و تأثیرگذار با نهادهای شاخص بین‌المللی را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد. پدر او سید جعفر آزمایش از بزرگان تاریخ وکالت ایران است که در سال 1313 خورشیدی و در ساختار اولیه وکلای دادگستری و پیش از استقلال کانون وکلای دادگستری از وزارت دادگستری به امر وکالت اشتغال داشته است. دکتر علی آزمایش یکی از اندیشمندان پیشگام در حوزه جامعه‌شناسی حقوق است که به دلیل برخورداری از مطالعات عمیق در حوزه جامعه‌شناسی و پیوند آن با حقوق جزا و جرم‌شناسی؛ از تئورسین‌های برجسته حقوق ایران محسوب شده و شاگردان بسیاری را در این مسیر، تربیت کرده است. او تنها استاد شاخص حقوق ایران است که هیچ تألیفی منتشر نکرده، اما بیش از بسیاری از استادان صاحب اثر و صاحب تألیف، در دانش حقوق تأثیرگذار بوده است. طرح گفتمان حقوق ایرانی و همین‌طور حق بر مجازات نشدن از شاخص‌ترین موضوعاتی است که به این استاد برجسته منتسب است. در یکصدمین و آخرین برنامه از سری نخست مجموعه نشست‌های زنده اینستاگرامی انجمن حقوق‌شناسی ایران، گزارش برنامه‌های پیشین و اقدامات آینده انجمن علمی حقوق‌شناسی ایران ارائه می‌شود.

دکتر ایرج گلدوزیان

                                                                                                                

دکتر ایرج گلدوزیان حقوقدان، استاد دانشگاه و نویسنده کتب دانشگاهی در رشته حقوق کیفری است. وی از اساتید دانشگاه شهید بهشتی، مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری (ره)، تهران و آزاد واحد کرج و دانشگاه علمی کاربردی کانون سردفتران و دفتر یاران تهران است. در سال ۱۳۱۸ خورشیدی در مشهد متولد شد. دوره ابتدایی را در مشهد و دوره متوسطه را در دبیرستان فرخی تهران به پایان رساند. در سفرهایی که طی دهه ۱۳۴۰ به فرانسه کرد، دوره‌های یک‌ساله جرم‌یابی، کشف جرائم و جرم‌شناسی را که ویژه ضابطین دادگستری بود، در دانشکده حقوق پانتئون و مدرسه‌عالی مولن فرانسه گذرانید. در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۴۸ رتبه اول کنکور فوق لیسانس حقوق جزایی گردید. در سال ۱۳۴۹ به فرانسه رفت و در دانشکده پانتئون دکترای دانشگاهی حقوق جزا را دریافت کرد.